Wat is temari?
Heel simpel gezegd is temari: een geborduurde bal. Maar achter die eenvoudige omschrijving is een hele wereld van vrijwel grenzeloze creativiteit te ontdekken en te beleven. Temari ballen kunnen heel eenvoudig zijn maar ook uitermate gecompliceerd. Dit heeft behalve met het geborduurde patroon ook te maken met de zogenaamde ‘verdeling’ van de bal. Een S4 verdeling (S staat voor simpele of enkelvoudige verdeling van de bal, in dit geval in vieren) is heel eenvoudig te maken; voor een C10 (combinatie 10) met 32 centra heb je echt al behoorlijk wat ervaring nodig.
Oorsprong en ontwikkeling van temari
De oorsprong van temari zou kunnen liggen in kemari, een spel dat gespeeld werd met een bal van hertenhuid. Dit voetbal-achtige spel werd vanuit China naar Japan gebracht in de Asuka periode (538-710), samen met vele belangrijke artistieke, sociale, politieke en religieuze ideeën zoals het boeddhisme. Aanvankelijk werden zogenaamde omna-mari (letterlijk vertaald: damesbal) gemaakt met zijden garen. Dergelijk garen is duur dus het maken en borduren van de ballen gebeurde alleen in de hogere kringen, al waren het niet alleen de edelvrouwen zelf die ze maakten. Vaak werden ze ook gemaakt door de dienstmeiden om hun vrouwe te behagen.
Toen de fabricage van katoen opkwam in Japan gedurende de Edo periode (1600-1868) ging het maken van temari over van de bovenklasse naar de gewone mensen. Doordat veel meer mensen zich het gebruik van katoenen garen konden veroorloven verspreidde de vaardigheid zich door het gehele land, waarbij de kunstenaars van elke regio weer nieuwe ontwerpen bedachten met de kleuren en materialen die voor hen beschikbaar waren. De ballen werden toen ook nog wel daadwerkelijk gebruikt om mee te spelen. Kinderen gebruikten temari bijvoorbeeld om overgooi spellen te spelen en te jongleren. Er kwamen ook ritmische temari uta, liedjes zoals die door westerse kinderen gezongen werden bij het kaatsenballen en touwtjespringen.
Na 1900 werd de temari als speelgoed geleidelijk aan vervangen door de rubberen bal en raakte het handwerk van temari ballen maken wat in verval. Toch bleven temari populair als cadeau. Nieuwjaar, Hinamatsuri (Japans poppenfestival), de geboorte van een kind en bruiloften waren bij uitstek de gelegenheden voor het maken van een temari. En zo ontwikkelde het handwerk zich van het zelf maken van speelgoed tot het creëren van kleine kunstwerken. Temari worden vandaag de dag nog steeds als cadeau gegeven, ze worden dan alleen niet meer gebruikt als speelgoed maar krijgen een mooi plekje in huis, waar ze bewonderd kunnen worden.
In de laatste vijf tot tien jaar is er een enorme groei geweest in het aantal temari borduursters buiten Japan, vooral in Amerika; in Nederland is temari nog redelijk onbekend. Die groei is vooral mogelijk geweest doordat internet de communicatie veel gemakkelijker maakte en ook door het toenemende aantal Engelstalige publicaties over temari. Hierdoor hoefden westerse borduursters niet zelf het wiel opnieuw uit te vinden maar konden ze terugvallen op voorbeeld foto’s en video’s van anderen. Niet langer waren instructies alleen te volgen in het Japans, wat natuurlijk buiten Japan maar weinig mensen beheersen. Als ontwerpen en handelingen, zelfs hele eenvoudige zoals het plaatsen van spelden op geleidelijnen, in een taal beschreven worden die je verstaat, kun je ze veel gemakkelijker begrijpen en nauwkeuriger uitvoeren.
Temari beoefenaars worden tot dit unieke handwerk aangetrokken om veel verschillende redenen, de kleuren; de ontwerpen; de symmetrie, of eenvoudigweg de aantrekkingskracht van een heel oud handwerk. Het voelen van een verbinding met het verleden door de naald en draad door de bal te trekken kan net zo betekenisvol zijn als het ontwerpen van een nieuw patroon. Een van de mooie dingen van temari is dat verleden, heden en toekomst er in samenkomen en hand in hand gaan.
De temari bal
Een temari (temari bal is eigenlijk een beetje dubbelop; temari betekent al (hand-)bal in het Japans) bestaat uit een kern, wikkelingen en een geborduurd patroon of ontwerp. Soms wordt voor de kern een kant en klare piepschuimen bal gebruikt en in sommige gevallen kan dat goed voldoen. Met name als het ontwerp voornamelijk gewikkeld en niet zozeer geborduurd wordt (zie bij de voorbeelden) kan dit prettig zijn omdat dit soort ballen licht, hard en stevig zijn. Maar als je de temari echt gaat borduren is het beter om zelf een kern te maken. Die kern moet tegelijk zacht en toch stevig zijn. Als die te zacht is behoudt de bal slecht zijn ronde vorm, als hij te hard is wordt het een zwaar karwij om hem te borduren. Je kunt zelf kiezen welk materiaal je ervoor wilt gebruiken. In Japan werd traditioneel kaf van rijst veel gebruikt, maar ook varens, houtsplinters of oude lappen, net waar men in haar omgeving makkelijk aan kon komen. Je kunt dus zelf hier je eigen creativiteit de vrije loop laten; het maken van een temari is meer dan alleen de buitenkant borduren. Omdat Marianne naast het maken van temari ook graag spint is het binnenste van haar kernen gemaakt van zelf gesponnen wol die tot een stevige bal gewikkeld wordt. Daar omheen zit dan weer wat losser gewikkelde zachtere wol en daar omheen dun garen, dat weer strakker gewikkeld wordt, als ondergrond om op te borduren. Op deze ondergrond worden vervolgens zogenaamde geleidelijnen uitgezet waarlangs het ontwerp geborduurd wordt. Voor de geleidelijnen gebruikt Marianne vaak een metallic- of glittergaren, voor het borduren van het patroon perlé garen nr. 5.